Dolar neden ve nasıl yükselir?

Dolar neden ve nasıl yükselir?

Döviz kurlarının son derece hareketli olduğu bugünlerde en fazla merak edilenlerden biride döviz kuru fiyatlarının hangi değişkenlere bağlı olarak yükseldiği. Bu dalgalanmaların sebeplerini kısaca ele almaya çalıştım.
Bir ülkenin ithal ettiği ürün kalemi ve hizmetlere ödediği miktar, ihraç ettiği mal ve hizmetlere ödediği miktarı aşıyor ise cari açık oluşur. Ülkede cari açığın oluşması döviz kurlarının artması demektir. Ayrıca Dövizin ve doların yükselmesinin onlarca nedeni vardır. Döviz kurunu etkileyen başlıca unsurlar; FED kararları, IMF, Uluslararası ticaret, cari açık, para birimine olan arz-talep, enflasyon değişimleri, ekonomik ilişkiler, yurt içi ve yurt dışı faiz oranları, turizm ve dış ilişkiler olarak tanımlanabilir.

Peki dövize olan talep nasıl artar?
Bu talep, bir mal ya da hizmete olan ilginin artması sonucu oluşur ve bu da o mal ya da hizmetin değerini arttırır. Tüm tüketim mallarında olduğu gibi, para birimleri ve borsalar için de bu geçerlidir. Dolayısıyla dolar da bu kural kapsamında değerlenir ya da değer kaybeder. Doların fiyatı artıyorsa talep artmıştır. Bu noktada yatırım yapma yönelimlerinin de arttığını söyleyebiliriz.
İlk olarak doların hakimiyetinin dünya üzerine ne zaman başladığına bakalım:
dolar hakimiyeti 1945‘li yıllarda yani 2. Dünya Savaşı döneminde imzalanan Bretton Woods anlaşması maddeleri ile başladı. Bu anlaşma sonucu şu iki gelişme yaşandı:
1- Dünya üzerinde kullanılan bütün döviz ürünlerinin dolara endekslenmesi.
2- Doların altın karşılığında endekslenmesi
Bu kararlar sonucunda “Amerikan yüzyılı” adı verilen süreç başladı.

Şimdi dolar rezervlerinin nasıl belirlendiğine bakalım;
Dolar rezervi dolar fiyatını belirleyen ana unsurlardan biridir. Yani bir başka adıyla ülke piyasasındaki dolar miktarıdır. Bir ülkenin dolar rezervlerinin fazla olmasının yalnızca 3 yolu mevcuttur. Bunlar:
Yabancı yatırımcının para girişi yapması
Turizm sektörünün büyük olması 
İhracat ile elde edilen gelir oranının fazla olması

Bu konularda bir denge hakimse dolar ülkede yükselmeyip sabit bir değer aralığında kalır. Elbette bu maddelerin alt başlıkları ekseninde de döviz kurları dalgalı ya da istikrarlı olabilir. 
Peki dolar nasıl yükselir:
1- Ülke sınırları içindeki dolara olan talep, ülke içindeki dolar oranından yüksek ise dolar yükselir.
2- Yabancı yatırımcıların yatırım yapmaması, mevcut yatırımcının çıkış yapması sonucunda dolar yükselir.
3- Siyasi könjüktür toplu durum ve problemler doların yükselme nedenleri arasındadır.
4- Turizm gelirinin azalması doların düşmesine sebep olur.
5- Eğer üretim az ise ve bir ülke ihtiyaçlarını dışarıdan satın alarak elde ediyorsa dolar sabit bir grafikte seyretmez, yükselir.

Dünyanın artık tamamen küresel olduğu, ülke sınırlarının her geçen gün sembolikleştiği bir çağda; 7/24 bu para piyasa hesabı yapılırken; ülkedeki çok ama çok basit bir olayın bile dengeleri alt üst etmesi mümkün olabiliyor. Mesela Başbakan çıkıp Rusya’ya çatıyor. Ama hiçbir alaka olmamasına rağmen ABD doları Türk lirası karşısında değer kazanıyor. Yani Başbakan’ın Rusya’ya gösterdiği tepkiden ABD ile ticaret yapan iş adamları neden etkileniyor ki? ..
Etkileniyorlar malesef.. Çünkü; bu olay bir simülasyondur arkadaşlar. Para piyasaları bu küçücük bir hamleyi bile geleceği ön görecek şekilde hesaplar. Hemen o anda o senaryoya göre bir simülasyon oluşturur. Alternatif bir gelecek gibi düşünün… O sadece sayısal verilere dayanarak duygusuzca ölçüm yapan bir cihazdır. Bilgisayarlar der ki: “Başbakan Rusya’ya sert çıktı.” Bunun anlamı ilişkiler gerildi demektir..
Bu durum karşısında takribi olarak neler mi oluyor?
1- Türkiye, gelişimi engelleyecek askeri harcamalar yapmak zorunda kalabilir.
2- Rusya’yla olan ticareti sekteye uğratabilir.
3- “Bu güvensiz ortam, ABD’nin Türkiye ile olan ilişkilerini de etkileyebilir. Türkiye paranızı yatırmak için artık eskisinden daha belirsiz bir diyardır. ABD’li yatırımcılar zarar edebilir” şeklinde bir anlık hareketten senaryo çıkartır ve sabah seansında Doların bilmem kaç puan yükseldiği görülür.

Ne kadar paranoyak bir sistem değil mi? Ama sistem böyle işliyor maalesef. Bundan sonrasında eski değerine döndürmek yine kabinenin düzeltici hamlelerinin ya da Merkez Bankasının Türk ekonomisine nakit olacak şekilde salacağı dolarlara bağlıdır.
Gönül ister ki bütün ülkeler aralarında dilediği gibi atışsın biz de bu politikaları tiyatro misali izleyip keyfini sürelim ama maalesef her türlü dalgalanma durumunda fillerin tepişip çimlerin ezilmesi misali toplumun alt kesimi eziliyor, yaşama tutunmakta zorlanıyor, aile içi huzur bozuluyor, geçim derdi insanı gülmeye hasret bırakıyor. Hükumetlerin hem bugün hem de her gün dünyadaki tüm ülkelerle daha çözümsel, daha politik yaklaşımlarla ithalat ve ihracat bağlarını diri tutması refah içinde yaşamamız için yeterlidir. Güzel günlere olan inancımızı kaybetmeyelim… Bizi ancak bu ayakta tutabilir…

Derleyen: Servet Saygınoğlu

Yorumlar

yorumlar